بر اساس ماده 1146 قانون مدنی، « طلاق خلع آن است که زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد، در مقابل مالی که به وی می‌دهد، طلاق بگیرد؛ اعم از اینکه مال مزبور عین مهر یا معادل آن یا بیشتر یا کمتر از مهر باشد.»طلاق به معنای انحلال عقد نکاح دائم است که پس از اجرای صیغه طلاق صورت می‌گیرد و از آن پس رابطه زوجیت بین زن و شوهر منقطع می‌شود، اما با توجه به نوع طلاق آثار حاصله از آنها متفاوت خواهد بود.

  نبود حق رجوع برای شوهر در انواع طلاق‌های بائن

 طلاق بر دو قسم است: بائن و رجعی، در “طلاق رجعی” برای شوهر در مدت عده حق رجوع وجود دارد؛ یعنی با وجود اینکه با قطع رابطه زوجیت به واسطه اجرای طلاق، مفارقت (جدایی) بین زوجین حاصل می‌شود اما در مدت عده برای شوهر حق رجوع به همسرش باقی است و در این صورت همان رابطه زوجیت شرعی بین زن و شوهر اعاده خواهد شد. در “طلاق بائن” برای شوهر حق رجوع وجود ندارد و با اجرای صیغه طلاق رابطه زوجیت بین زوجین به طور کامل قطع خواهد شد. طلاق بائن خود به چند دلیل حاصل می‌شود که یکی از این دلایل، کراهتی است که زن از شوهر دارد یا هر دو از یکدیگر دارند. در صورتی که کراهت طرفینی باشد، طلاق از نوع مبارات است و اگر کراهت یک‌طرفه زن از شوهر باشد، طلاق از نوع خلع خواهد بود.

کراهت زوجه؛ ویژگی اصلی طلاق خلع

بنابراین یکی از راه‌های جدایی زوجین  که در مدت عده، زوج حق رجوع به زوجه را ندارد، خلع است، طبیعت این جدایی به گونه‌ای است که از طرفی تمام ارکان و شرایط اساسی عقد، مانند تراضی طرفین یا ایجاب و قبول آنها، در آن لازم است و از سوی دیگر کیفیت اجرا و آثار آن به ایقاع شباهت دارد یا به بیان دیگر آثار طلاق که یکی از انواع ایقاعات محسوب می‌شود را دارا است. از سوی دیگر طلاق خلع که از نوع بائن است با ایجاد شرایطی ـ البته از سوی زوجه ـ دچار تغییراتی در نوع و ماهیت می‌شود.طلاق خلع از اقسام طلاق بائن است که ضمن آن، زوجه به دلیل کراهتی که نسبت به زوج خویش دارد، در مقابل مالی که به او می‌دهد از قید زوجیت رها می‌شود. زوجه می‌تواند تا قبل‌ از طلاق‌ خلع‌ و حتی‌ بعد از طلاق‌ در مدت عده و تا قبل از انقضای‌ آن به بذل (فدیه) رجوع کند که در این صورت، طلاق خلع به رجعی تبدیل شده و زوج می‌تواند در زمان عده به زوجه رجوع کند.  البته طبق نظریه مشهور، جواز رجوع زن مشروط به امکان صحت رجوع مرد است، هرچند زوج می‌تواند پس از طلاق خلع، رجوع به طلاق را برای خود غیرممکن اما زوجه نیز در چنین وضعیتی می‌تواند به فدیه رجوع کند و ایجاد مانع توسط زوج برای اعمال حق خویش، موجب سقوط حق زوجه در این خصوص نمی‌شود.

احکام طلاق بائن

همانطور که می‌دانید طلاق بائن یک حکم شرعی است که در قانون اسلامی گنجانده شده و به همین دلیل احکام خاصی دارد که حائز اهمیت است. برخی از آنها شامل:

اولین شرط برای اجرای طلاق بائن این است که طرفین باید از اهلیت (یعنی عقل، بلوغ و اختیار کافی) برخوردار باشند. همچنین زن در هنگام اجرای صیغه طلاق نباید در دوران عادت ماهیانه خود باشد. طلاق بائن ممکن است از نوع خلع یا مبارات باشد که در این صورت باید مقررات مربوط به بخشیدن مال و کسب رضایت شوهر رعایت شود.

امروزه درخواست این نوع طلاق یا سایر انواع آن از طریق دفاتر الکترونیک قضایی می‌باشد. شایسته ذکر است که بعد از اجرای صیغه طلاق، اگر زن یائسه یا باکره نباشد باید عده طلاق را تا مدت سه ماه و دو روز نگه دارد. در مدت عده زن حق ازدواج مجدد ندارد.

فرق طلاق توافقی با طلاق خلع و مبارات

در طلاق توافقی، تمامی موارد از جمله مسائل مربوط به مهریه، نفقه، جهیزیه و حضانت فرزندان پس از طلاق توافقی همگی به صورت توافقی بین زوجین تعیین می شود. زوجین متقاضی اجرای طلاق توافقی باید پس از مراجعه به دادگاه، درخواست صدور گواهی عدم سازش یا همان درخواست طلاق توافقی نمایند. طلاق خلع و مبارات نیز دو صورت طلاق توافقی است البته اجرای این طلاق نیز همچون دیگر طلاق هایی که به درخواست زن و مرد است، منوط به انجام تشریفات در مراجع قضایی و صدور گواهی عدم سازش است.

در طلاق خلع و مبارات زن با واگذاری مالی به شوهر از وی طلاق میگیرد این طلاق مربوط به زمانی است که زن و شوهر به قدری تنفر پیدا کرده باشد که حاضر شود با پرداخت پول از قید همسری وی رها شود این مال ممکن است مهریه زن یا معادل آن باشد. به همین جهت در فرهنگ عامه از عبارت «مهرم حلال و جانم آزاد» در اشاره به این نوع طلاق استفاده می کنند.

این طلاق از نوع طلاق بائن است یعنی شوهر حق رجوع ندارد، مگر آنکه زن پشیمان گشته و حال خود را پس بگیرد. مالی که در طلاق خلع و مبارات به شوهر پرداخت میشود عوض یا فدیه نامیده میشود و در طلاق خلع مالی که زن به شوهر میدهد ممکن است مهریه، معادل مهریه یا مبلغی کمتر یا بیشتر از آن باشد. که در ماده 1146 قانون مدنی: «طلاق خلع آن است که زن به واسطه کراهتی که از شوهر دارد در مقابل مالی که به شوهر می دهد، طلاق بگیرد، اعم از اینکه حال مزبور عین مهر یا معادل آن یا بیشتر یا کمتر از مهر باشد اشاره شده است. مبارات به معنی بیزار شدن از یکدیگر است که تفاوت این طلاق با طلاق خلع با توجه به ماده 1147 قانون مدنی این است که در مبارات تنفر زن و شوهر دو جانبه است، از همین رو عوض طلاق نمی تواند از مهریه بیشتر باشد.